گودال باغچه، ایوان، رواق، حجره و بادگیر، چند عنصر از عناصر معماری ایرانی، شکوه معماری بنا در ایوان آن‌ها قابل‌لمس است و به کار بردن انواع تزئینات جلوه‌ای تازه به آن‌ها می‌بخشد. این قسمت بنا های ایرانی علاوه بر این که فضای باز برای ساکنان خانه فراهم می‌آورند، از تابش آفتاب و ورود قطرات آب به هنگام بارش نیز جلوگیری می‌کنند. ایوان به نام بهارخواب و مهتابی هم شناخته می‌شود و در شرق ایران رواج بسیاری دارد.
گودال باغچه یا باغ‌چال
در میان حیاط اصلی یا مرکزی باغچه‌ای پایین‌تر از سطح حیاط و یک طبقه در داخل زمین می‌ساختند با این کار مصالح مورد نیاز ساخت‌وساز از خاک برداشت‌شده تأمین و دسترسی به آب قنات راحت‌تر می‌شد. در بناهای قدیمی که در اقلیم‌های خشک و کویری واقع شده‌اند وجود گودال باغچه کاملا مشهود است. خانه‌های تاریخی در کاشان و نائین همگی گودال باغچه را در خود جای داده‌اند.
ایوان در معماری ایرانی
در بخش بیرونی بناهای ایرانی قسمتی وجود دارد که معمولا در مکانی بلندتر از محوطه اطراف قرار دارد. استفاده از این عنصر به زمان اشکانیان باز می‌گردد و در طول تاریخ شکل‌های مختلفی به خود گرفته و نقش نشیمن‌گاه افراد خانه را داشته است. ایوان‌ها از سه طرف توسط ساختمان محدود می‌شوند و از طرفی دیگر به سوی حیاط باز هستند.
رواق در معماری ایرانی
اگر ایوان دارای ستون‌هایی کم‌عرض باشد رواق نامیده می‌شود. رواق در مساجد و اماکن مذهبی جایگاه خاصی دارد و متصل‌کننده ورودی مسجد به شبستان آن است. رواق هم مانند ایوان از سه طرف مسدود است و افراد را از تابش آفتاب و بارش باران حفظ می‌کند.
مسجد جامع یزد، مدرسه سپه‌سالار و مدرسه معیر الممالک تهران از نمونه‌های به کارگیری رواق توسط معماران ایرانی هستند.
نقش حجره در معماری ایرانی
حجره معمولا در اطراف حیاط مرکزی یا میانسرا به صورت مربع، مستطیل یا چندضلعی ساخته می‌شد. این‌گونه حجره‌ها در مدارس برای استفاده طلاب و در کاروانسراها برای استراحت مسافران و گاهی به منظور چله‌نشینی و عزلت‌گزینی درویشان بنا می‌شد.
در بعضی موارد حجره‌ها به صورت دوطبقه ساخته می‌شد که رفتن به طبقه بالا از طریق راهروهای ارتباطی انجام می‌گرفت. معمولا چنین اتاق‌هایی از حداقل روشنایی برخوردار بودند، سقف آن‌ها کوتاه بود و از نوع طاق آهنگ ساخته می‌شد.
بادگير
به جرأت می‌توان بادگیر را یکی از مهم‌ترین عناصر معماری ایرانی دانست. بادگیر در معماری قدیم همان نقشی را بر عهده داشته که تهویه‌های امروزی بر عهده دارند. بادگیرها توسط معماران ایرانی به زیبایی روی بام خانه‌ها، آب‌انبارها و دهانه معادن ساخته می‌شده‌اند.
بادگیرها به شکل برج‌های کوتاه و بلند چهارگوش هستند و در دیوارهای آن‌ها سوراخ‌هایی وجود دارد. تیغه‌ها و جدارهای درون بادگیرها از خشت یا ترکیب خشت و چوب ساخته شده‌اند. سالیان بس دراز، بادگیر یکی از اجزای مهم بناها در نواحی گرم و خشک ایران بوده است. هر بادگیر شامل برج‌های تهویه بر فراز ساختمان است.
