پیش طاق، جلوخان، دهلیز و هشتی، چند عنصر از عناصر معماری ایرانی، در بالای هر برج بادگیر یک رشته دهانه‌های عمودی وجود دارد که در مقابل بادهای وزان قرار گرفته و برای گرفتن نسیم و هدایت آن به اتاق همکف یا زیرزمین که رطوبت را از یک حوض آب اخذ می‌کند، تعبیه‌شده است. در شهرهای کویری ایران مانند کاشان، یزد و کرمان از بادگیر در بناهای مختلف به نحو مطلوب استفاده شده است. با ما همراه باشید تا بیشتر با عناصر پیش طاق، جلوخان، دهلیز و هشتی در معماری ایرانی آشنا شوید.
پیش طاق
پیش طاق در معماری ایرانی، دری عظیم است که ورودی مکان‌هایی همچون مسجد کاروانسرا، مدرسه، آرامگاه و مکان‌های زیارتی و … را مشخص می‌کند.
ارتفاع پیش طاق از سایر عناصر نماهای ساختمان بیشتر است تا اهمیت ساختمان را نیز نشان دهد و موقعیت آن را نیز مشخص کند.
جلوخان
بعضی بناهای ایرانی مهم و بزرگ فضایی وسیع را در جلوی پیش طاق دارند که حکم پیشگاه خانه، میدانگاه جلوی خانه، محوطه باز روبه روی در خانه و مسجد و کاروانسرا و زیارتگاه را دارد. جلوخان از دوره صفویه به معماری ایرانی راه یافت و در دوره قاجار به اوج خودش رسید. خانه‌های اعیانی قاجاری بدون وجود جلوگاه موردقبول واقع نمی‌شدند و وجود وقف نامه‌ها، کتیبه‌ها و فرمان‌ها در جلوخان امری متداول بود.
مسجد امام تهران و کاروانسرای مهیار اصفهان نمونه بارزی از عنصر جلوخان در معماری ایرانی هستند.
دهلیز
فاصله میان در و خانه در بناهای ایرانی که معمولا به شکل راهرو است را دهلیز می‌گویند.
دهلیزها بسته به وسعت خانه‌ها دارای اندازه‌های متفاوتی هستند و معمولا تزئینات چشم‌نوازی در آن‌ها دیده می‌شود.
هشتی در معماری ایران
در لغت‌نامه دهخدا هشتی یا کریاس، به آستانه و ورودی هر ساختمان و فضایی گفته می‌شود. هشتی در معماری ایرانی فضایی سرپوشیده است که در میان کوچه و حیاط خانه ساخته می‌شود. در برخی خانه‌ها بلافاصله بعد از درگاه وارد هشتی می‌شویم و در برخی دیگر راهرو یا دهلیزی را برای رسیدن به آن پشت سر می‌گذاریم.
در خانه‌های مجلل‌تر، هشتی ورودی خدمه، اعضای خانه و مهمان‌ها را از هم جدا می‌کرد. در بعضی خانه‌ها هشتی فضای مشترکی بین چند همسایه بود و از آن برای گفتگو در زمان فراغت استفاده می‌کردند.
در هشتی سکوهایی برای نشستن تعبیه می‌کردند تا افراد از ایستادن در فضای هشتی خسته نشوند. برای صاحبان مشاغل که نمی‌توانستند در خانه از مشتریان خود پذیرایی کنند، هشتی فضای بسیار مناسبی به حساب می‌آمد. هشتی با تزئینات زیادی آراسته می‌شد و معمولا سوراخی در سقف برای تأمین نور در روز داشت. شب‌ها هم فانوس یا چراغ‌موشی فضای آن را روشن می‌کرد.
